Jajce, grad bogate prošlosti i izuzetnih prirodnih ljepota, nudi spoj istorijskih spomenika, prirodnih znamenitosti i kulturnih sadržaja koji ga čine jedinstvenim muzejom na otvorenom. Među najvažnijim znamenitostima nalaze se vodopad Plive, etnografska zbirka, gradska galerija, franjevački muzej, katakombe, tvrđava, mitrej, najstariji spomenik Boga sunca, muzej Drugog zasjedanja AVNOJ-a, Plivska jezera i karakteristični mlinčići.
Temelji današnjeg Jajca postavljeni su za vrijeme vladavine Hrvoja Vukčića Hrvatinića između 1391. i 1404. godine, iako je područje doline Plive i Vrbasa bilo naseljeno još u antičko doba. Grad je bio važan odbrambeni i trgovački centar, a tokom 15. vijeka postaje prijestonica – 1461. godine ovdje je okrunjen Stjepan Tomašević, posljednji bosanski kralj. U tvrđavi su tada izgrađeni kraljevski dvor i kapela, a Jajce je bilo posljednji bosanski grad koji su Turci osvojili 1528. godine.
Za vrijeme otomanske vladavine grad gubi na značaju, njegova tvrđava polako propada, a veliki požar 1658. godine gotovo ga je uništio. Oporavak uslijedio je tek krajem 19. vijeka, kada je Jajce palo pod vlast Austro-Ugarske 1878. godine. Tokom Drugog svjetskog rata, grad je postao poznat kao mjesto održavanja Drugog zasjedanja AVNOJ-a, gdje je formiran Nacionalni komitet oslobođenja Jugoslavije.
Jedan od simbola grada je vodopad Plive, visok 21 metar, koji je proglašen za jedan od dvanaest najljepših vodopada na svijetu. Njegova prirodna ljepota privlači brojne turiste iz svih krajeva svijeta.
Na čuvenom Starom mostu, koji nosi i nazive Ajfelov, Plivski ili Jožikin, stotine parova ostavljaju katance kao simbol vječne ljubavi. Prema legendi, ključ od katanca bacaju u rijeku Plivu, čime zaključavaju svoju sudbinu. Most je izgrađen u austro-ugarskom periodu, a njegova konstrukcija podsjeća na čuveni Ajfelov toranj u Parizu.
Muzej Drugog zasjedanja AVNOJ-a, otvoren 1953. godine, i danas je mjesto koje privlači posjetioce iz regiona i svijeta. Ispred muzeja nalazi se spomenik Moši Pijadi, učesniku zasjedanja i tvorcu prvog ustava FNRJ. Pored muzeja stoji i parna lokomotiva „Mala partizanka“ iz prve polovine 20. vijeka, koja je tokom rata saobraćala na linijama oko Jajca.
Nedaleko od grada, na sedrenoj barijeri između Velikog i Malog Plivskog jezera, nalaze se prepoznatljivi mlinčići – tradicionalne vodenice od hrastovog drveta. Njih je ukupno 19 i predstavljaju simbol dugogodišnje tradicije mljevenja žita u ovom kraju. Prvi zapis o mlinovima datira iz 1562. godine, a u 17. vijeku njihov broj je porastao na 26. Danas je šest mlinčića obnovljeno i ponovo u funkciji, pružajući posjetiocima jedinstven uvid u tradiciju i život kroz vijekove.
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine proglasila je mlinove kulturnim krajolikom, što dodatno potvrđuje značaj i vrijednost ovog jedinstvenog dijela jajačke baštine.
Jajce, sa svojom kombinacijom prirodnih ljepota, bogate istorije i živopisne kulture, ostaje nezaobilazna destinacija za svakog putnika koji želi osjetiti duh prošlih vremena i uživati u netaknutoj prirodi.
