Do dolaska administracije Donalda Trampa, Ured visokog predstavnika (OHR) uživao je najjaču podršku u Vašingtonu i Londonu, dok je Brisel prema ovoj instituciji gajio rezervisan stav. Međutim, posljednjih mjeseci došlo je do značajnih promjena – danas je, uz London, Brisel postao ključni oslonac i zaštitnik visokog predstavnika Kristijana Šmita, iako ga u Republici Srpskoj mnogi ne priznaju.
Iako Evropska unija zadržava principijelan stav da BiH ne može napredovati ukoliko strani namjesnik donosi odluke umjesto domaćih političara, pragmatični razlozi i zabrinutost za stabilnost zemlje nagnali su Brisel da prihvati jaču ulogu Šmita. Posebno je to vidljivo u kontekstu duboke krize na državnom nivou i raspada vladajuće koalicije.
Presuda Miloradu Dodiku dodatno je učvrstila evropsku podršku Šmitu, ali razlog nije samo pravosnažna sudska odluka. Prije dolaska Trampove administracije, neke istočnoevropske članice EU, uz podršku Londona, već su zagovarale jaču podršku OHR-u kao sredstvu za suzbijanje, kako navode, malignog uticaja Rusije na zapadni Balkan, koji smatraju prijetnjom za evropsku sigurnost u svjetlu rata u Ukrajini.
Adnan Ćerimagić iz Evropske inicijative za stabilnost kaže za „Nezavisne“ da je Šmit shvatio poruku iz Brisela: da bi zadržao poziciju visokog predstavnika, mora koristiti bonska ovlaštenja za podršku evropskim integracijama i implementaciji Dejtonskog sporazuma. „EU, nemoćna da direktno utiče na promjene kroz politiku proširenja ili razvojne planove, sve više se oslanja na OHR kao alat koji će bar stvoriti privid djelovanja“, navodi Ćerimagić.
Istovremeno, administracija SAD sada BiH prepušta Stejt departmentu, ali pod uslovom da se američka politika više ne miješa direktno u unutrašnje stvari zemlje, što predstavlja značajnu promjenu u odnosu na period Džoa Bajdena. Zbog toga, kako saznajemo, Stejt department neće pružiti punu podršku Šmitu u slučaju nove krize, a ovu činjenicu dobro poznaju i u Briselu.
U diplomatskim krugovima navode da iza ovih promjena stoji i snažno lobiranje Banjaluke u Vašingtonu. Takođe, prema informacijama „Nezavisnih“, u Evropskoj službi za spoljne poslove došlo je do izmjena kadrova, uz značajan uticaj Berlina, koje su uslijedile nakon diplomatskog incidenta sa ministarkom Anom Lerman u Banjaluci. Promjenu stava prema Dodiku podržavaju i Italija, te u manjoj mjeri Hrvatska, Slovenija, Slovačka i Mađarska, dok većina zemalja EU više ne može opravdati bliske odnose s ruskim saveznikom.
Izvor iz Brisela ističe da sadašnje rukovodstvo Delegacije EU i nove strukture u Briselu pristupaju BiH pragmatično, bez ranijih ideoloških predrasuda i prevelikog opreza. „Sada se gleda šta su stvarni interesi velikih centara moći poput Berlina i Pariza, koji traže konkretne rezultate, a ne teorijska rješenja“, objašnjava sagovornik.
U narednom periodu, očekuje se da će se sva nametanja koja Brisel podrži usmjeriti na smanjenje uticaja Milorada Dodika, sa ciljem da se ublaže posljedice koje bi mogle nastupiti nakon izricanja konačne presude.
