Dok se školska godina približava kraju, a učionice pripremaju za dolazak novih prvačića, iza zvaničnih statistika u Republici Srpskoj krije se ozbiljna demografska i obrazovna kriza. Broj učenika u osnovnim školama opada iz godine u godinu, a poslednjih deset godina donijelo je zabrinjavajući gubitak – čak 11.730 đaka manje, što čini pad od 12,5 odsto.
Iako su upisi za školsku 2024/2025. završeni, brojke govore same za sebe. Prema podacima Republičkog zavoda za statistiku, u prvi razred je ove godine upisano 9.017 učenika. Za poređenje, u istom razredu prije deceniju bilo ih je 1.643 više – pad od 15,4 odsto. Posebno alarmantno djeluje podatak da je u 25 opština broj prvačića opao za više od 20 učenika. Jedini pozitivan primjer dolazi iz Istočnog Sarajeva, gdje je broj upisanih porastao za 55.
Najviše prvačića, gotovo petina ukupnog broja, upisano je u osnovne škole u Banjaluci, dok ukupno osnovno obrazovanje u Srpskoj trenutno pohađa 82.346 učenika – od čega 406 djece pohađa specijalizovane škole za djecu sa smetnjama u razvoju.
Demograf Aleksandar Čavić upozorava da ove brojke predstavljaju samo dio šire slike. “Negativan prirodni priraštaj djelimično objašnjava pad, ali kad se posmatraju natalitet i mortalitet zajedno, dolazimo do podatka da je Republika Srpska za deset godina izgubila više od 60.000 ljudi”, ističe Čavić za “Nezavisne novine”.
Dodaje da, čak i kada se zanemare migracije koje dodatno pogoršavaju situaciju, osnovni demografski pokazatelji ukazuju na duboku krizu. “Stopa ukupnog fertiliteta je toliko niska da bez ozbiljnih, sistemskih mjera – ne pojedinačnih podsticaja – idemo ka sigurnom nestajanju”, kaže Čavić.
Ono što dodatno zabrinjava jeste uticaj ovakvih trendova na funkcionisanje cijelog društva. Manje prvačića danas znači manje srednjoškolaca i studenata sutra, a time i manjak budućih ljekara, učitelja, inženjera, vatrogasaca i radnika u javnim službama.
Ipak, postoje i tračci nade. U Doboju, prema riječima Ljubiše Blagojevića, predsjednika Aktiva direktora osnovnih škola, broj upisanih prvačića je ove godine blago porastao – za oko 30 u odnosu na prošlu godinu. “Ima škola koje su upisale više, neke manje, ali u prosjeku, grad Doboj bilježi blagi rast”, kaže Blagojević.
Uprkos tome, jasna je potreba za strateškim odgovorom. Republika Srpska trenutno ima 192 osnovne škole – 188 redovnih i četiri specijalizovane – ali sve praznije klupe zahtijevaju sve ozbiljnije mjere. Jer pitanje nije samo koliko djece će sjesti u školske klupe ove jeseni, već da li će i koliko društvo uopšte moći da funkcioniše u godinama koje dolaze.
