U Beogradu je predstavljen jedan od najznačajnijih naučno-istraživačkih projekata posljednjih godina – digitalna rekonstrukcija lica ustanika čije su lobanje uzidane u Ćele-kulu. Istraživački tim skenirao je 58 lobanja, od kojih je 48 detaljno obrađeno, uključujući i ostatke jedanaestogodišnjeg djeteta, kao i lobanju za koju se vjeruje da je pripadala vojvodi Stevanu Sinđeliću.
Ćele-kula, podignuta nakon boja na Čegru 1809. godine, predstavlja jedan od najupečatljivijih i najtežih spomenika sistemske represije, brutalnosti i namjere potpunog zastrašivanja koja je obilježila politiku osmanske vlasti, kao i domaće islamizirane vlastele, nad stanovništvom srpskih krajeva tokom tri i pet vijekova njihove dominacije. Srpski narod, zajedno sa drugim balkanskim narodima, imao je istorijsku sreću da se u 19. vijeku, uz velike žrtve, izbori za oslobođenje iz okvira muslimanske uprave, za razliku od nekih drugih naroda, poput Jermena, nad kojima je početkom 20. vijeka počinjen genocid. U tom kontekstu postaje jasniji značaj Ćele-kule kao spomenika upozorenja i sjećanja, jer ona podsjeća na epohe u kojima su represija i nasilje bili instrument političke kontrole, te istovremeno podvlači težinu istorijskih prilika u kojima je srpski narod vijekovima živio.
Kako prenosi RTS, ideja o digitalizaciji i rekonstrukciji nastala je 2018. godine, kada je Milan Simonović, obilazeći Čegar i Ćele-kulu, počeo da razmišlja o tome da li je ikada neko pokušao da tim ljudima vrati lice. Na kraju mu se pridružila dr Nataša Šarkić, doktor fizičke antropologije, ukazujući da do tada nisu bila sprovedena čak ni osnovna antropološka istraživanja.
Zahvaljujući donacijama građana, projekat je pokrenut 2023. godine. U saradnji sa Narodnim muzejom u Nišu, čuvarem Ćele-kule, i Republičkim zavodom za zaštitu spomenika kulture sprovedena su terenska istraživanja, dok je najviše vremena zahtijevala obrada digitalnih podataka. Analize su donijele potpuno nova i iznenađujuća saznanja – među uzidanim lobanjama nalaze se i vrlo mladi ustanici, ali i muškarci stariji od 50 godina, što ukazuje na to da je gotovo cijela zajednica učestvovala u borbi protiv Osmanlija. Prve rekonstrukcije pokazuju i veliku podudarnost među pojedinim licima, što navodi na pretpostavku o srodstvu, vjerovatno iz oblasti Resave, iako to još nije moguće u potpunosti potvrditi.
Poseban segment projekta odnosi se na rekonstrukciju lica Stevana Sinđelića. Njegova lobanja jedina je sačuvana u potpunosti, što omogućava detaljnu obradu iz svih uglova. Preliminarni rezultati govore o tragovima neishranjenosti, starosti u skladu sa istorijskim podacima i povredama zadobijenim u borbi.
Simonović naglašava da projekat ima vrijednost ne samo za istoriju, već i za cjelokupnu kulturnu baštinu, jer otkriva zaboravljene fragmente prošlosti i vraća ljudsko dostojanstvo onima koji su se žrtvovali. Cilj je da posjetioci Ćele-kule ubuduće ne gledaju samo anonimne lobanje, nego prepoznatljiva lica stvarnih ljudi koji su živjeli, radili i borili se za slobodu.
Tim za istraživanje Prvog srpskog ustanka trenutno prikuplja istorijske i naučne podatke koji će pratiti rekonstrukcije lica, a planirano je da finalna verzija projekta bude predstavljena 31. maja – na dan boja na Čegru – ili nedugo nakon tog datuma.
