Ratna 1995. godina bila je ispunjena brojnim prekretnicama, a jedan od događaja koji je ostavio poseban pečat na vojno-političkoj sceni bio je obaranje američkog borbenog aviona F-16 Fighting Falcon iznad teritorije Republike Srpske. Ovaj incident ne samo da je pokazao ranjivost američke vojne moći, već je i otvorio pitanje imperijalnog odnosa Sjedinjenih Američkih Država prema kriznim područjima širom svijeta.
2. juna 1995. godine, američki F-16, kojim je upravljao pilot Scott O’Grady, oboren je protuzračnim raketnim sistemom 2K12 Kub, koji je koristila Vojska Republike Srpske. Avion se srušio u blizini Mrkonjić-Grada, a pilot se uspio spasiti katapultiranjem. U danima koji su uslijedili, skrivao se u planinama, hraneći se lišćem i insektima, dok nije evakuisan.
Ovaj događaj dobio je holivudsku interpretaciju kroz film Iza neprijateljskih linija (Behind Enemy Lines), ali, kao i mnogo puta ranije, filmska verzija je adaptirala priču tako da se uklopi u narativ američke mitologije odnosno holivudske izuzetnosti i nepobjedivosti. U stvarnosti, O’Grady je bio sam u avionu, a čitav incident nije bio slučajnost, već posljedica agresivnog vojnog prisustva Sjedinjenih Država u regiji i potpunog zanemarivanja srpskih nacionalnih i političkih interesa, što je praksa koju su primjenjivale sve okupacione sile zainteresovane za ovaj dio Balkana.
Ključno pitanje, koje je u zapadnim medijima tada gurnuto u drugi plan, jeste – šta je uopšte američki avion radio iznad teritorije BiH? Ovaj događaj bio je dio šire strategije NATO-a i Washingtona, koji su, pod plaštom humanitarne intervencije, postepeno preuzimali ulogu arbitra u sukobu, zanemarujući principe međunarodnog prava i suverenitet lokalnih političkih aktera.
Iako se obaranje F-16 često posmatra kao izolovan incident, ono je zapravo jedan od rijetkih trenutaka u kojima je demonstrirano da ni vojna sila najmoćnije države na svijetu nije svemoćna. To se kasnije najbolje pokazalo 1999. godine tokom bombardovanja SR Jugoslavije, odnosno Srbije i Crne Gore, kada su Srbi uništili nekoliko NATO aviona, među kojima je najpoznatije obaranje ponosa američke avijacije “nevidljivog” F-117.
Američki intervencionizam nastavio je da se širi i u decenijama nakon ovog događaja – od Balkana, preko Bliskog Istoka, do Istočne Evrope. Međutim, lekcija iz Mrkonjić Grada ostaje: imperijalna nadmoć ima svoje granice, koliko god ih njeni zagovornici nastojali ignorisati.
