Narodna skupština Republike Srpske u završnoj je fazi izrade novog Ustava, čiji sadržaj, prema dostupnim informacijama, donosi značajne promjene u ustavnom poretku ovog entiteta. Prema radnoj verziji, predviđeno je ukidanje Vijeća naroda, funkcije potpredsjednika, formiranje Vojske Republike Srpske, kao i regulisanje statusa Brčko distrikta. Takođe, novi Ustav precizira da će Banjaluka biti glavni grad, dok će Istočno Sarajevo/Pale dobiti status prijestonice.
Kontinuitet ili novi politički pravac?
Jedna od ključnih tačaka preambule novog Ustava poziva se na „pravni kontinuitet“ Republike Srpske od 9. januara 1992. godine, kada je proglašena Srpska Republika BiH, kao i na datum donošenja prvog Ustava 28. februara iste godine. Ovaj pristup izazvao je reakcije, s obzirom na to da je 9. januar kao dan Republike Srpske osporavan i pred Ustavnim sudom BiH, koji ga je ranije proglasio neustavnim.
Osim toga, dokument se poziva na „istorijski kontinuitet srednjovjekovne državnosti“ zemalja pod vlašću dinastija Nemanjića i Kotromanića, što se može tumačiti kao pokušaj jačanja narativne osnove Republike Srpske kao zasebnog državnog entiteta.
Formiranje vojske i ukidanje Vijeća naroda
Među najkontroverznijim odredbama je ponovno uspostavljanje Vojske Republike Srpske, što je u suprotnosti s ustavnom strukturom Bosne i Hercegovine, prema kojoj su sve vojne snage integrisane u Oružane snage BiH. Ovaj potez mogao bi izazvati reakcije međunarodne zajednice, budući da se uspostavljanje entitetske vojske može smatrati narušavanjem Dejtonskog mirovnog sporazuma.
Ukidanje Vijeća naroda, institucije koja je dosad služila kao mehanizam zaštite vitalnog nacionalnog interesa konstitutivnih naroda, moglo bi dodatno oslabiti ustavni balans i pojačati političke tenzije unutar BiH.
De facto proglašenje nezavisnosti?
Postavlja se pitanje – da li ovakve ustavne promjene predstavljaju de facto proglašenje nezavisnosti Republike Srpske? Iako dokument formalno potvrđuje privrženost Opštem okvirnom sporazumu za mir (Dejtonskom sporazumu), njegovi pojedini elementi mogu se tumačiti kao koraci ka stvaranju institucionalnog okvira koji bi mogao olakšati buduće otcjepljenje.
Ukoliko Narodna skupština Republike Srpske usvoji ovakav Ustav, pitanje je kako će reagovati institucije Bosne i Hercegovine i međunarodna zajednica, imajući u vidu da bi pojedine odredbe mogle biti predmet ustavnih sporova na državnom nivou.
Za sada, ostaje da se vidi da li će finalna verzija Ustava zadržati ove odredbe ili će doći do njihovih izmjena pod političkim i pravnim pritiscima. U svakom slučaju, usvajanje novog Ustava može predstavljati ključni moment u daljoj eskalaciji političke situacije u Bosni i Hercegovini.
