Politička scena Bosne i Hercegovine danas se ne može sagledavati izvan konteksta postdejtonske realnosti koja traje već skoro tri decenije. To je sistem u kojem se ne vodi istinska borba za opšte dobro, nego beskrajna preraspodjela moći između tri nacionalne elite – srpske, bošnjačke i hrvatske – koje su više posvećene očuvanju sopstvenih privilegija, nego interesima naroda koji navodno predstavljaju. Sve tri strane su duboko uvučene u klijentelističke, korupcijske i kriminalne mreže koje se često prepliću s interesima stranih sila, transnacionalnih korporacija, kriminalnog podzemlja i obavještajnih struktura. U toj igri, narod je statista – „marva“, kako se slikovito kaže – čija je uloga da simulira demokratski proces i daje legitimitet sistemu koji je suštinski lišen suvereniteta.
Ulogu centralne osovine tog sistema igra funkcija visokog predstavnika, institucija koja nominalno nadgleda civilnu implementaciju Dejtonskog sporazuma, ali faktički funkcioniše kao kolonijalni upravnik sa širokim ovlašćenjima. Iako se često govori o „međunarodnoj zajednici“, stvarna moć visoke kancelarije dolazi iz centara moći u Berlinu, Londonu i Washingtonu. Odluke visokog predstavnika – bez demokratskog legitimiteta, a sa zakonodavnom, sudskom i izvršnom nadležnošću – odražavaju imperijalni duh prošlih vremena, kada je kolonijalna uprava bila standardna praksa u svjetskoj politici. BiH je danas primjer te tihe okupacije – formalno suverena, ali faktički pod stranom upravom.
Bosna i Hercegovina je tipična periferalna ekonomija savremenog imperijalizma. Njeni prirodni resursi – voda, šume, rude – eksploatišu se bez stvarne koristi za lokalno stanovništvo, dok se radno sposobno stanovništvo sistematski podstiče na iseljavanje u zapadne zemlje. Kvalifikovana radna snaga se brzo prilagođava tržištima rada Evropske unije, gubi jezički, kulturni i nacionalni identitet i postaje pogonsko gorivo zapadnih ekonomija. U tom procesu, BiH se ne razvija, već prazni – demografski, politički, duhovno. Kolonijalna logika nije ukinuta – samo je promijenila svoje lice.
Možda je najveća zabluda prisutna upravo u bošnjačkom političkom diskursu, koji još uvijek vjeruje da moralna pozicija žrtve iz 1990-ih može generisati političku nadmoć. Dok se retorički poziva na genocid u Srebrenici kao simbol stradanja, suštinski se sve više priklanja agendi zapadnih ambasada. Slučaj skrajnute Stranke demokratske akcije i dolaska tzv. Trojke – političkog sastava koji nema ni autoritet, ni suverenitet – pokazuje kako se preko noći mijenjaju političke paradigme kada tako narede međunarodni krugovi. Poslušništvo se predstavlja kao pragmatizam, a pokornost kao napredak. Tako bošnjačka politika sve više liči na zbor apatičnih činovnika, a sve manje na autentičan izraz kolektivne volje.
Srpska politika, iako opterećena vlastitom mitomanijom, korupcijom i autoritarnim manirima, bar nije pokušavala da se moralno nadmeće. Milorad Dodik je, uz sve svoje kontroverze, bio jedan od rijetkih koji je vodio koliko-toliko autonomnu politiku, oslanjajući se na podršku Rusije i pokušavajući zadržati narativ srpske samobitnosti. Danas, kada se čini da se povlači iz javnog života, očigledno je da je odabrao stranu koja više nema mjesta u novom globalnom poretku – prvenstveno onom zapadnom koji mapira Balkan kao euroatlantski prostor bez devijacija. Stoga u Dodikovom odlasku ne treba tražiti novu šansu za „prosperitet“ Srpske, kako to naivno tumače bošnjačke i zapadne elite – već konsolidaciju kontrole nad još jednim neposlušnim igračem.
Politička budućnost Bosne i Hercegovine ne leži u reformama, niti u promjenama aktera, jer sistem sam po sebi nije dizajniran za funkcionalnost, već za održavanje trajne nestabilnosti i zavisnosti. Takva struktura odgovara svima – i stranim silama koje upravljaju resursima i granicama, i domaćim elitama koje crpe moć iz haosa i podjela. U toj atmosferi permanentne privremenosti, građani ostaju taoci lažne nade, političkih predstava i iluzije suvereniteta. Niti Srpska ide ka nezavisnosti, niti Federacija ka funkcionalnosti – sve ostaje isto jer tako mora biti. Bosna i Hercegovina je, kako sada stvari stoje, savršena metafora postmodernog kolonijalizma: država bez države, vlast bez odgovornosti, narod bez glasa.
